Το πνεύμα των ομάδων στην πρωτεύουσα των προσφύγων

ΤΟ  ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΤΗΝ «ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ»

Τζένη Παπαριστείδου, Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπεύτρια, Εκπαιδευόμενη   Ομαδική Αναλύτρια.

       Θεσσαλονίκη. Γενάρης του 2024. Έξω χιονιάς. Στο φιλόξενο ζεστό χώρο  του ΙΨΥΠΑ ανοιχτή μια μεγάλη οθόνη, κολλημένη στον τοίχο. Η εικόνα του Νίκου Χουρδάκη ταπεινή, τελεστική,  σκυμμένη πάνω στο κείμενο που αφιερώνει στο πνεύμα των  ομάδων της Θεσσαλονίκης. Η ομάδα ευαισθησίας του ΕΔΟΑ καθισμένη κυκλικά ως είθισται, τον περιμένει να απαγγείλει την πρώτη εσπερινή εισήγηση του Σαββάτου(20 Ιανουαρίου 2024). Η φωνή του μακρόσυρτη, σε τόνο ψάλτη βυζαντινής μουσικής αρχίζει να διαχέεται στο χώρο. Η αυλαία ανοίγει. Ένας -ένας συστήνονται οι ήρωες του κειμένου. Πρώτη παρουσιάζεται η Θεσσαλονίκη με τις κατά καιρούς ιδιότητες που της απέδωσαν λαϊκοί τραγουδιστές, ρομαντικοί ποιητές, φιλίστορες συγγραφείς. Δεσπόζει η εικόνα της καλλίγραμμης βυζαντινής αρχόντισσας με χαρακτηριστικά αγγέλου. Κάθε πόλη με μακρά ιστορική διαδρομή διαμορφώνει τον μύθο της που απορρέει από τις «κατεστημένες» ομάδες της. Οι πόλεις λέει ο Νίκος Χουρδάκης δεν είναι απλώς γεωγραφικά σημεία στο χάρτη, αθροίσματα κτιρίων και δρόμων, αλλά σύνολα κοινωνικών σχέσεων, που στηρίζονται σε φυσικούς δεσμούς όπως οι οικογένειες, ή τεχνητούς όπως οι παντός τύπου ομάδες. Είναι οι συνέπειες που απορρέουν από την δράση των προσώπων και των ομάδων που συγκροτεί το πνεύμα της Θεσσαλονίκης και κάθε πόλης. Είναι αυτές που επεκτείνουν τα όρια της, που διευρύνουν την αποτύπωση της στον χάρτη των ψυχών.

        Πέρα από την αναφορά του στο μύθο της Θεσσαλονίκης ως «ερωτική πόλη» και ως «πρωτεύουσα των προσφύγων» ο ομιλητής αναφέρεται στους θεσμούς της Θεσσαλονίκης που αποπνέουν ένα  ορισμένο πνεύμα. Η πρώτη αναφορά του αφορά την ομάδα των ψυχαναλυτών που συνδέθηκαν με την Θεσσαλονίκη και των κλινικών  που εφάρμοσαν για πρώτη φορά στην χώρα μας την ομαδική ψυχοθεραπεία κατά την δεκαετία του 1960. Τρεις υψηλού κύρους επιστήμονες, ο καθηγητής Νευρολογίας και Ψυχιατρικής του ΑΠΘ  Δημήτρης Κουρέτας (1901-1984), ο γλωσσολόγος Μανώλης Τριανταφυλλίδης και ο παιδαγωγός Γιάννης Ιμβριώτης, δίδαξαν στο ΑΠΘ και συνέγραψαν άρθρα σχετικά με την ψυχαναλυτική θεωρία και πράξη, η δε ομαδική ψυχοθεραπεία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Θεραπευτική Λέσχη του κέντρου Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Θεσσαλονίκης. Ο προσανατολισμός του κέντρου ήταν να παρέχει υπηρεσίες  στα λαϊκά στρώματα και να διακονεί  την  «κοινωνική ψυχιατρική». Η προσέγγιση αυτή επιχειρούσε να εντοπίσει τις αιτίες των ψυχικών διαταραχών όχι μόνο στο άτομο αλλά και στο περιβάλλον του και να λάβει υπ’ όψη όχι μόνο τις ψυχιατρικές αλλά και τις οικονομικές ανάγκες των ασθενών.

         Το ομαδικό πνεύμα στην πόλη εμπεδώθηκε με τις άλλες ομάδες που εισέρχονται προοδευτικά στην σκηνή. Θριαμβικά προηγούνται οι ομάδες αντίστασης στα χρόνια του  μεγάλου πολέμου και της Κατοχής που συγκροτήθηκαν στις πολυκατοικίες της κάτω πόλης που χτίστηκαν μετά την πυρκαγιά του 1917 και την προσέλευση των προσφύγων του ’22. Δεσμοί βαθείς διαμορφώθηκαν εκεί, δεσμοί που σφυρηλατήθηκαν μπροστά στον κίνδυνο. Αγκαλιάζονται και φιλιούνται. Τις διαδέχονται επί σκηνής άλλες ομάδες, ομάδες ποδοσφαίρου, ΠΑΟΚ,  Άρης, Ηρακλής, Απόλλων Καλαμαριάς, που συγκροτήθηκαν στις γειτονιές και τους συνοικισμούς από τα χρόνια του μεσοπολέμου. «Το απομεσήμερο της Κυριακής ένας ολόκληρος λαός βάδιζε ομάδες ομάδες με κατεύθυνση τα γήπεδα (Λεωνίδας Ζησιάδης). Ακολουθούν οι ομάδες της εκκλησίας και των θρησκευτικών οργανώσεων όπως η «Ζωή». Τα χρόνια της κατοχής οι ομάδες αυτές οργάνωσαν συσσίτια και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις που βοήθησαν τη επιβίωση και την ψυχική αντοχή των ανθρώπων. Η σκηνή κατόπιν γεμίζει με ομάδες λογοτεχνών που δημιούργησαν σημαντικά λογοτεχνικά περιοδικά πριν και μετά  την Μεταπολίτευση. Ομαδικές εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και από τους διάφορους επαγγελματίες. Πρώτες και καλύτερες παρατάσσονται οι πόρνες που συνέβαλλαν ανάλογα με τις εισπράξεις των σπιτιών τους στην ίδρυση του « Ασύλου της Αλητόπαιδος». Η σκηνή γεμίζει από άλλες ομάδες σημαντικές για την Θεσσαλονίκη, αυτές των πολιτικών οργανώσεων, των συνδικάτων και των κομμάτων. Η πόλη αυτή λόγω της γεωγραφικής της θέσης ως συγκοινωνιακός κόμβος απετέλεσε κέντρο διαμόρφωσης εργατικών και συνδικαλιστικών ιδεών από τις αρχές του 20^ου αιώνα. Στην συνέχεια παρελαύνουν σε γεωμετρικούς σχηματισμούς οι ομάδες των προσφυγικών και μεταναστευτικών ενώσεων και αμέσως πίσω απ’ αυτές οι ομάδες των μαθητών που έλεγαν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και ανταγωνίζονταν ποιοι θα μπουν πρώτοι στα μαγαζιά. Λίγο πριν το τέλος ανεβαίνουν στη σκηνή  οι ομάδες των προσκόπων και των άλλων δραστηριοτήτων πολιτιστικών, ορειβατικών, εκδρομικών, μορφωτικών, χορευτικών. Κάποιες φορούν ειδικές στολές, κάποιες όχι. Την παρέλαση κλείνουν τα σόγια που κράτησαν την συνοχή των ξεριζωμένων προσφύγων και μεταναστών τα πρώτα δύσκολα χρόνια. Αυτά κράτησαν τις μνήμες για «τις χαμένες πατρίδες» και συνετέλεσαν στον χωρικό και χρονικό προσδιορισμό των ομάδων αυτών στην νέα πατρίδα.

         Ο ομιλητής στον επίλογο του επιμένει να αναζητά το ήθος και το πνεύμα της Θεσσαλονίκης στην πολιτική και οικονομική της ζωή, που θα της επιτρέψει να αντιταχθεί στις ομογενοποιητικές τάσεις της παγκοσμιοποίησης και να περιορίσει τις υπερβολές του εθνικισμού. Η ατμόσφαιρα  είναι συγκινησιακά φορτισμένη. Ανεπαίσθητα δάκρυα στα μάτια κάποιων μελών της ομάδας εκπαιδευτών εκπαιδευμένων του ΕΔΟΑ που την παρακολούθησαν τραβούν αθόρυβα την αυλαία της σκηνής. Η εισήγηση έλαβε τέλος. Την σιωπή ολίγων δευτερολέπτων διαδέχεται το εκρηκτικό χειροκρότημα όλων των μελών της ομάδας. Το βλέμμα του ομιλητή στρέφεται  προς το μέρος μας. Τα χέρια σμίγουν νοητά. Γινόμαστε κι εμείς μια ομάδα που εκφράζει το ομαδικό πνεύμα της Θεσσαλονίκης. Αποκτούμε εντοπιότητα για μια βραδιά, για ένα διήμερο, για όσο χρόνο κρατήσει ζωντανό μέσα μας το αποτύπωμα της συνάντησης του ΕΔΟΑ στην Θεσσαλονίκη.